Kimberley M. S. Cartier
Uranüs eliptik bir yörüngeye, gibisi olmayan hava sistemlerine ve sıra dışı halkalara sahiptir ve yörüngesindeki uydular yer altı okyanusları barındırıyor olabilir. Bu uzak gezegene seyahat yaparken toplanan datalar, Neptün’den daha ötedeki bir yörüngede döndüğünden şüphelenilen ve bulunması güç olan dokuzuncu gezegenin bulunmasına yardım edebilir.
İsviçre’de bulunan Zürih Üniversitesi’ndeki doktora öğrencilerinin oluşturduğu bir araştırma grubuna kalırsa, sahip olduğumuz teknolojilerle, mümkün bir araştırma misyonunun Jüpiter’den Uranüs’e seyahat evresinde derlenen konumsal datalar, arama penceresini bin kat küçültebilir ve yüksek güçlü teleskoplarla gezegeni avlamayı çok daha mümkün bir hale getirebilir. Takımın ulaştığı sonuçlar, NASA’nın Uranüs’e yapılmasını önerdiği öncü misyonun, Uranüs sisteminin ötesine uzanan bilimsel keşiflerin önünü açabileceğini ortaya koyuyor.
İki gökbilimci, 2016 yılında Güneş Sistemi’nin dış kesitlerindeki birkaç küçük buzul gök cisminin birbirinin yörüngelerini rastgele olamayacak kadar uygun takip ettiğini keşfetti. Bilgisayar modellemesi ve akabinde yapılan müşahedeler, Neptün’ün yörüngesinin çok ötesindeki görünmeyen bir cismin kütleçekimsel olarak bu cisimleri hizalanmaya yönlendirebileceğini ortaya koydu. Gökbilimciler, varsayımsal gök cismini ‘dokuzuncu gezegen’ diye isimlendirdiler ve o vakitten beridir yerini bulmak için çabalıyorlar. (Öte yandan, tüm gökbilimciler onun varlığı konusunda hemfikir değil.)
Gezegen, şayet orada bir yerlerdeyse, ziyadesiyle loş olmalı. Buna rağmen, onu tespit edebilecek seviyede yüksek bir güce sahip olan teleskoplar, geniş kapsamlı aramalardan fazla nokta hedeflemeye uygun, dar görüş alanlarına sahipler. Araştırmanın ortak muharriri Jozef Bucko, gökbilimcilerin tam olarak nereye bakacaklarını bilmeleri gerektiğini ve şu andan itibaren büyük kıymet taşıyan teleskop müşahede vaktini kazanmak için arama ızgarasının ziyadesiyle geniş bir gökyüzü alanını kapsıyor olması gerektiğini belirtiyor: “Gözlemsel gökbilimcileri bir teleskopa odaklanmaya ve dokuzuncu gezegeni aramaya ikna etmek ziyadesiyle kıymetli bir iş ve güçlü münasebetlere yaslanmanız gerekiyor.”
NASA’nın önerdiği Uranüs Yörüngesi ve Araştırma Görevi’nin devreye gireceği yer de işte burası. Dış Güneş Sistemi’ne gerçek gerçekleştireceği seyahat esnasında, merkezde vazifeli teknisyenlere nerede olduğunu, hangi süratlerde yol aldığını ve yerleşik sistemlerin durumunu bildirmek için ortada sırada Dünya’daki bir alıcı istasyona sinyal gönderebilir. Standart prosedür böyledir. Vazife grupları, bir uzay aracını rotasında tutmak için bunun üzere uzaklık tayin datalarını kullanırlar; çünkü gezegenler, asteroitler ve kuyruklu yıldızlar üzere kâfi kütleçekimi tesirine sahip olan rastgele bir cisim onu güzergâhından saptırabilir.
Araştırma muharrirlerinden Deniz Soyuer, “Eğer Güneş Sistemi’nde bir kütleçekimsel anomali mevcutsa, bu durumda 9. Gezegen uzay aracının yörüngesini etkileyecektir” diyor. Gezegenin kütleçekimi, uzay gemisinin Uranüs’e hakikat 10 ilâ 15 yıllık seyahati esnasında hız ya da istikamette yaşanan küçük bir değişim biçiminde kaydedilen tesiriyle, uzay aracını ustalıkla kendisine yanlışsız çekebilir. Dokuzuncu gezegen, teorik olarak Dünya’nın kütlesinin 6.3 katı büyüklüğe sahip ve Güneş’e olan aralığı Dünya-Güneş ortasındaki aralığın 460 katı olabilir. Tüm bunlar hesaba katıldığında, gezegenin “bir uzay aracının yörüngesi üzerinde elbet biçimde yadsınamaz bir tesiri olacaktır” diyor.
MESAFE ARTTIKÇA TESİRİ DE ARTIYOR
2016 yılında 9. Gezegen fikrini ortaya atan bilim insanlarından biri ve Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü’nde astronom olan Mike Brown, dokuzuncu gezegeni bulmak emeliyle uzay aracı menzil datalarını kullanma fikrinin birkaç yıldan beridir tartışıldığını aktarıyor. Gökbilimciler, gezegeni tam manasıyla saptayabilmek gayesiyle NASA’nın Cassini misyonunun Satürn’e varıncaya kadarki uzaklık tayin bilgilerine başvurmayı denediler; ne var ki araştırılması gereken çok geniş bir alan kelam konusu.
Araştırmaya dahil olmayan Brown, “Bu makale, uzay aracını çok geniş uzaklıklarda gözlemleyerek bu fikre hoş bir bakış açısı sağlıyor” diyor. Uzay aracının Jüpiter ve Uranüs ortasında 2 milyar kilometreden fazla yol kat etmesi gerekecek. “İyi haberlerden biri şu ki, (Dünya’ya olan) uzaklık ne kadar büyük olursa, dokuzuncu gezegenin tesiri de o kadar büyük olur; hâl böyleyken arayı Uranüs’e kadar uzatmak size bir avantaj sağlar” diye ekliyor.
Araştırmacılar, Cassini devrinin teknolojisini kullanan bir Uranüs misyonunun seyir kademesinde toplanan dataların arama ızgarasını 0,2 kare dereceye dek daraltabileceğini hesapladılar. Araştırma takımı, hâlâ gökyüzünde geniş bir alanın kelam konusu olduğunu, buna rağmen Cassini’nin Satürn’e yaptığı seyahatle daha evvel mümkün olandan bin kat fazla gelişme yaşandığını belirtiyor.
Ekip, şayet daha çağdaş teknolojiler değişen bilgilerdeki parazit seviyesini azaltabilirse, arama aralığının şimdikinden 20 kat daha küçülebileceğinin altını çiziyor. Soyuer, “Dokuzuncu gezegeni, insanları teleskoplarını ona doğrultmaya ikna edebileceğiniz bir yere konuşlandırabilmek için aslında çok fazla ilerlemeye gereksinim yok” diyor. Yeni araştırma, 2023 Avrupa Yerbilimleri Birliği Genel Kurulu’nda sunuldu ve Kraliyet Astronomi Derneği’nin aylık bülteninde yayınlanmak üzere önerildi.
YARATICI ÇÖZÜMLER
Araştırmanın ortak muharriri Lorenz Zwick, aralık tayin bilgilerinin dokuzuncu gezegeni tam olarak nasıl ortaya çıkarabileceğine ait büyük belirsizliğin, uzay aracındaki teknolojiden fazla Dünya’daki sınırlamalarla alâkalı olduğunu belirtiyor. Uzun bir seyir sırasında, çoğunlukla maliyetlerde tasarruf sağlayan bir önlem olarak aralık tayin bilgileri nadiren toplanır.
Zwick, uzaklık tayin datalarını ne kadar sık toplarlarsa, bilim insanlarının dokuzuncu gezegene o kadar kesin bir biçimde odaklanabileceklerini ve Uranüs’le ilişkisi olmayan başka araştırmaları gerçekleştirebileceklerini tabir ediyor. Araştırmacılar, sık biçimde bilgi toplamanın sağladığı yararların, mevcut maliyetlerden çok daha fazla olacağını savunuyorlar.
Bucko, kendi modellerinin yalnızca Güneş’in ve dış Güneş Sistemi gezegenlerinin kütleçekimsel tesirlerini hesaba katan kolay bir kavramsal ispat olduğunu kabul ediyor. Soyuer, araştırma takımının başka Güneş Sistemi objelerinin neden olduğu tesirleri de içeren daha karmaşık hesaplamalar gerçekleştirmeyi planladığını ve NASA’nın ‘New Horizons’ [Yeni Ufuklar] vazifesinden elde edilen ve Plüton’a kadar olan bilgileri kullanarak modellerini bir testten geçirmeyi umduklarını lisana getiriyor.
Brown, “İnsanların, nihayet Güneş Sistemi’nin kıyısındaki bu saptanması güç gezegeni takip edebileceğimiz farklı yollara ait bu türlü yaratıcı biçimde düşünmeleri muhteşem” diyor.
Yazının yepyenisi eos.org sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)