Rusya lideri Vladimir Putin, 19 Aralık’ta düzenlediği yıl sonu basın toplantısında “Durumun çarpıcı formda değiştiğini söylemeliyim. Cephe sınırının tamamında hareket var. Her gün” demişti.
Ukrayna’nın doğusunda Moskova’nın savaş makinesi, Donbas’ın açık ovalarında kilometre kilometre ilerliyor, kent ve kasabaların etrafını sarıyor.
Bazı siviller, savaş ulaşmadan kaçıyor. Kimileriyse, taşıyabilecekleri eşyalarını toplayıp, otobüs ve trenlerle daha batıya gitmeden evvel etraflarında top mermilerinin patlamasını bekliyor.
Kiev’in güçlü komşusuna karşı giriştiği, kamuoyundo çok fazla yer eden etkileyici asimetrik ataklarına kaşın, Rusya Şubat 2022’de topyekûn işgale başlamasından bu yana en süratli oranda toprak kazanıyor.
İşgalin üçüncü yılın sonuna yaklaştığı bu günlerde şu ana dek bir milyon kişinin vefatı ve yaralanmasına yol açtığı iddia edilirken, Ukrayna savaşı kaybediyor üzere görünüyor.
Bu ortada, uzakta, Washington’da ise pek de Ukrayna’ya ya da başkanına duyduğu sevgiyle tanınmayan, ne yapacağı varsayım edilemeyen Donald Trump, Beyaz Saray’ı devralmak üzere.
Bir dönüm noktasına gelmiş üzereyiz. Pekala, 2025 hakikaten bu yıkıcı Arupa savaşının nihayet sona erdiği yıl olabilir mi? Savaş biterse, kesin sonuç neye benzeyecek?
‘Müzakere lafları bir illüzyon’
Trump’ın iktidara geldiği birinci 24 saat içinde savaşı sona erdirme vaadi, tipik bir cafcaflı böbürlenme. Lakin savaş ve Amerika’nın maliyetli müdahalesinden bıkmış birinden geliyor.
Trump geçtiğimiz günlerde “Cephede, ortalıkta yatan genç meyyit asker sayısı sarsıcı. Olanlar bir çılgınlık” demişti.
Fakat Carnegie Milletlerarası Barış Vakfı’ndan Michael Kofman’a nazaran vazife başına gelecek Amerikan öynetimi iki farklı meseleyle karşı karşıya kalacak.
“Birincisi, durumu istikrara kavuşturmak için çok fazla vakit kalmamış bir durumda, çok negatif bir düzlemde ilerleyen bir savaşı miras alacaklar. İkincisiyse savaşı net bir muvaffakiyet teorisi olmadan miras alacaklar.”
Donald Trump, son günlerdeki söyleşilerinde savaşa nasıl yaklaşmayı düşündüğüne dair kimi ipuçları verdi.
Time mecmuasına, Biden idaresinin Kasım ayında aldığı Kiev’e Rusya içlerindeki maksatlara uzun menzilli Amerikan füzeleri atma müsaadesi verilmesi kararına “”şiddetle” karşı çıktığını söyledi.
“Savaşı yalnızca tırmandırıyoruz ve daha da kötüleştiriyoruz” dedi.
8 Aralık’ta NBC News’in Ukrayna’nın daha az yardıma hazırlanıp hazırlanmaması gerektiği sorusuna “Muhtemelen, büyük olasılıkla tabii” cevabını verdi.
Ancak, birçok kişi üzere Amerika’nın yeni başkanının Ukrayna’yı terk edip, gideceğinden korkanlara, bir teminat kırıntısı da verdi. Trump “Benim fikrime nazaran terk ederseniz, bir mutabakata ulaşamazsınız” dedi.
Gerçek şu ki, Trump’ın niyetleri hiç de net değil.
Ve şimdilik Ukraynalı yetkililer baskı ya da Trump’ın gelişinin barış görüşmelerinin derhal başlaması manasına geldiği çıkarımlarını reddediyorlar.
Ukrayna lideri Zelenski’nin danışmanlarından Mihaylo Podolyak “Çok fazla müzakare lafı var ancak bir illüzyon” diyor.
“Rusya bu savaş için gereğince yüksek bir bedel ödetilene dek, rastgele bir müzakere süreci kelam konusu olamaz.”
Zelenskiy’nin ‘akıllı stratejisi’
Kiev’in müzakere ihtimalini reddetmesine rağmen, Rus güçleri doğudaki önlenemez ilerleyişlerini sürdürürken, Ukrayna lideri Zelenskiy’nin kendisini Trump’ın iş yapabileceği bir başkan üzere pozisyonlandırma tasası duyduğu net.
Ukrayna lideri, Trump’ın seçim zaferini vakit kaybetmeden kutladı ve kısa müddet içinde üst seviye yetkililerini Trump’ın takımıyla görüşmeye yolladı.
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un sayesinde, Notre Dame Katedrali’nin yine açılış merasimine katıldığında Trump ile görüşme fırsatı da buldu.
ABD Dışilişkiler Kurulu’ndan eski Ukrayna Dışişleri Bakanı Dimitro Kuleba “Şu an gördüğümüz, Cumhurbaşkanı Zelenskiy’nin çok makul bir stratejisi” diyor.
Kuleba, Zelenkiy’nin “Başkan Trump ile temas kurma konusunda yapıcılık ve hazır olma sinyalleri veriyor” diyor.
Kremlin’in misal jestlerde bulunduğuna dair pek açık işaret yokken, Kiev idaresi net bir biçimde öne geçmek istiyor.
Düşünce kuruluşu Chatham House’daki Ukrayna Forumu’nun başındaki Orisia Lutseviç “Trump, ne yapacağını tam olarak açıklamadığından, Ukraynalılar Trump’a kendisininmiş üzere sunabileceği kimi fikirler vermeye çalışıyor” diyor.
“O egoyla nasıl birlikte çalışabileceklerin biliyorlar.”
Zafer Planı: Savaşın mümkün sonları
ABD’deki seçimlerden evvel bile, Zelenskiy’nin ülkesinin Trump üzere al- ver doğalı ve Avrupa güvenliğinin masraflarını ödemekte isteksiz biri için cazipliğini artırma yolları aradığına dair işaretler vardı.
Zelenskiy, Ekim’de açıkladığı “Zafer Planı”nın bir kesimi olarak, Rusya ile savaştan sonra, Avrupa’daki ABD güçlerinin yerini, savaş deneyimli Ukrayna birliklerinin alabileceğini söylemişti. Ayrıyeten, Ukrayna’nın uranyum, grafit ve lityum üzere doğal kaynaklarını çıkarmak için ortak yatırım teklifinde bulunmuştu.
Zelenskiy, böylesine stratejik kaynakların “ya Rusya’yı ya da Ukrayna ve demokratik dünyayı güçlendireceğini” söylemişti.
Ancak Ukrayna önderinin Zafer Planı’nın öteki ögeleri, NATO üyeliği ve “kapsamlı bir nükleer olmayan stratejik caydırıcılık paketi, Kiev’in müttefiklerinde pek sıcak bir karşılık bulmadı.
Özellikle NATO üyeliği, Rusya’nın topyekûn işgalinin öncesinden beri bir uyuşmazlık konusu.
Kiev için, Ukrayna’ya boyun eğdirmeye kararlı Rus düşmanı karşısında, ülkenin gelecekte var olmasını garanti altına almanın tek yolu bu.
Ancak Ukrayna’nın “NATO üyeliği de dahil, tam Avrupa-Atlantik entegrasyonuna varacak geri dönülmez yolda olduğu” söylenmesine rağmen, ABD ve Almanya bu türlü bir daveti çıkarmakta şimdilik isteksizken ittifak bölünmüş bir halde.
Ukrayna lideri Zelenskiy, Ukrayna’nın uluslararası alanda tanınmış hudutları içinde tüm ülkeye bir davet yapılması halinde, başta yalnızca Kiev’in kontrolü altındaki topraklarda geçerli olmasını kabul etmeye istekli olduğunu belirtti.
Zelenskiy, Kasım’da Sky News’e konuşurken, bunun savaş haline son verebileceğini ve Ukrayna’nın son hudutlarını belirleyecek diplomatik sürecin önünü açacağını söylemişti. Lakin Zelenskiy, şimdi bu türlü bir davetin gelmediğini de ekledi.
Kiev’in sallantılı pozisyonu
Peki NATO üyeliği olmazsa, ne olacak? Trump öncülüğündeki barış görüşmeleri ihtimali yakınlaşır ve Ukrayna cephede toprak kaybederken, memleketler arası tartışmanın odak noktası Kiev’in sallantılı konumunu düzeltmek.
Cumhurbaşkanı Zelenskiy’nin danışmanı Andriy Yermak 12 Aralık’ta Ukrayna kamu televizyonuna “Güçlü hukuksal ve fiili garantiler almak kritik önemde” dedi.
Yermak, Ukrayna’nın yakın geçmişinin acı anılarla dolu olduğunu belirtti. Ukraynalı yetkili “Maalesef tecrübelerimize nazaran, daha evvel aldığımız bütün garantiler güvenlikle sonuçlanmadı” dedi.
Gözlemciler, NATO kurucu muahedesinin 5. unsuru üzere bir kollektif savunma konseptine benzeri bir sistem olmadan, bir diğer Rus saldırısını önleyecek rastgele bir şey bulunmamasından korkuyor.
Orisia Mütseviç “Zelenskiy, yalnızca bir ateşkes mutabakatıyla olmayacağını biliyor. Ateşkes üzerine bir şeyler daha olmalı. Yalnızca bir ateşkes kabul etmek ve Ukrayna’nın nasıl korunacağına dair bir karşılık almamak Zelenskiy için intihar olur” diyor.
Avrupa siyaset forumlarındaki uzmanlar, Avrupa’nın bu ağır sorumluluğu nasıl omuzlayabileceğine dair sistemleri inceliyor.
Bu fikirler ortasında birinci olarak Macron’un geçen Şubat’ta gündeme getirdiği barış gücü konuşlandırılması ya da sekiz Kuzey ve Baltık ülkesi ile Hollanda’dan asker toplayacak, ingiltere’nin öncülüğündeki bir keşif gücünün kullanılması var.
Ancak Kofman kuşkulu. “ABD’nin bir garantör olarak katılmadığı güvenlik garantileri ortasında dev bir delik bulunan bir simit üzere olur” diyor.
Bu görüş Kiev’de de dayanak görüyor.
Podolyak “Başka ne alternatif olabilir? Bugün öteki bir seçenek yok” diyor.
Ukrayna’nın Sovyetler Birliği sonrası sonlarıyla ilgili 1994 Budapeşte Momeradrumu ya da Donbas Savaşını sona erdirmeyi amaçlayan 2014-2015 Minsk muahedeleri üzere kağıt modüllerinin askeri caydırıcılık bulunmadan değeri olmayacağını söylüyor.
“Rusya saldırıyı başlatır başlatmaz, karşılık olarak kıymetli sayıda atak olacağını anlamalı” diyor.
İngiltere, Biden ve Batı’nın rolü
Ukrayna’nın uzun vadeli geleceği konusunda bir muahede olmadan, müttefikleri ülkenin savunmasını güçlendirmek için ellerinden geleni yapıyor.
NATO Genel Sekreteri Mark Rutte geçtiğimiz günlerde, kısmen Rusya’nın koordineli füze ve SİHA taarruzlarına maruz kalan Ukrayna’nın güç altyapısını korumak için, ek hava savunma sistemleri tedariki de dahil “her şeye” bakıldığını söyledi.
Ukrayna asker sayısı manasında da büyük ezalar çekmeye başlarken, İngiltere Savunma Bakanı John Healey hükümetin Ukrayna’ya eğitim için İngiliz askerleri yollayabileceğini belirtti.
Biden idaresi de misyonu bırakmadan evvel Ukrayna’ya mümkün olduğunca çok Kongre onaylı askeri yardım göndermeye kararlı üzere görünüyor. Lakin her şeyi göndermeye vakit yetmeyebileceği belirtiliyor.
21 Aralık’ta Trump’ın Ukrayna’ya askeri yardım vermeye devam edebileceği söylenmişti. Lakin NATO üyelerinin savunma harcamalarını büyük ölçüde artırmalarını talep edeceği vurgulanmıştı.
Kiev’in müttefikleri şu ana dek inatçı bir halde sağlam olan Rusya’nın savaş iktisadına darbe vurmak için Moskova’ya yönelik ambargoları da sıkılaştırdı.
Adının açıklanmasını istemeyen ABD Kongresi’nden bir kaynak “Ambargoların Rus iktisadını tamiri imkansız bir formda bozmaması nedeniyle bir öfke var” diyor.
Ancak son göstergeler Kremlin için giderek daha makûs bir tablo çiziyor. Faiz oranları % 23’te, enflasyon % 9’da seyrederken, rublenin kıymet kaybı ve büyümenin bu yıl büyük oranda yavaşlayacağı beklentisi, Rus iktisadı üzerindeki yük büyüyor.
Putin ise etkilenmemiş görünüyor. Rus başkan yıl sonu basın toplantısında “Ambargoların tesiri oluyor lakin çok değerli değil” dedi.
Rusya’nın cephedeki büyük kayıpları, Batılı yetkililer Moskova’nın her gün ortalama meyyit ve yaralı 1500 asker kaybettiğini kestirim ediyor, şimdi savaşın maliyetini Putin’i müzakere masasına yönlendirmeye yetmedi.
Peki, bu noktaya gelinmesi için Ukrayna’nın daha ne kadar çok toprak kaybetmesi ve daha ne kadar çok insanın ölmesi gerekiyor?