Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, Şahap Kavcıoğlu’nu Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB) başkanlığına ataması, Türkiye’nin iktisadında farklı bir siyaset izlenmesinin başlangıcı oldu. Döviz kurunda istikrar, enflasyonla gayret, ödemeler istikrarı üzere mevzularda, Naci Ağbal devrinde uygulanan müspet gerçek faiz uygulaması terk edildi. Erdoğan’ın “Faiz sebep, enflasyon neticedir” telaffuzuna uygun olarak Merkez Bankası, enflasyonun altında bir siyaset faizi uygulanmasına geçti.
2022 yılının Eylül ayında ise Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Son toplantıda Para Piyasası Şurası faizi yüzde 12’ye indirdi. Yıl sonunda temennim tek hanelere indirmeliyiz” açıklamasını yaptı. Erdoğan ayrıyeten “ABD’nin faiz artırımı dediğiniz nedir? Ne kadar bir oran? Önemli bir oran yok. Şu anda diyelim ki ABD’de faiz artırımı yüzde 6 olabilir. Avrupa’ya geliyorsunuz, orada da yüzde 4-5. Son toplantıda Para Piyasası Şurası faizi yüzde 12’ye indirdi. Temennim odur ki bir sonraki toplantıda tekrar indirerek, yıl sonunda tek hanelere indirmeliyiz.” demişti.
Buna rağmen siyaset faizi ile Tüketici Fiyatları Endeksi(TÜFE) enflasyonu ortasında tarihi bir rekor fark meydana geldi. Faiz indirimi nedeniyle talebin körüklenmesi sonucu, enflasyonun düşmediği üzere, son 20 yılın en yüksek düzeyini gördü.
STIGLITZ’İN “FAİZ ARTIŞI ENFLASYONA YOL AÇAR” KELAMLARI
Columbia Üniversitesi öğretim üyesi ve 2001 yılında Nobel İktisat Mükafatı alan Joseph E. Stiglitz’in, faiz artırımı ve enflasyon ortasındaki bağlantıyı ele alan açıklaması gündeme geldi. Stiglitz’in ABD iktisadı özelinde, 2022 yılı Ağustos ayında Bloomberg News’e yaptığı açıklamada, faiz arttırmanın, arz tarafındaki sorunları çözmediğini belirtmişti. Arz istikametli enflasyonu düşürmek için faizlerin çok agresif arttırılmasının, fiyat artışlarını tetiklediğini vurgulamıştı. Lakin Stiglitz’in ABD iktisadı özelinde söylediği “Faizleri artırmak arz tarafındaki sorunları kötüleştirebilir. Faiz artışı öneren ekonomik modeller, daha fazla enflasyona yol açabilir” telaffuzları ABD iktisadı odaklıydı. Stiglitz’in bu kelamları çarpıtılmış, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’nın enflasyonla çaba için izlediği faiz indirimi siyasetini savunmak için öne sürülmüştü. Lakin Stiglitz’in Türkiye üzere rezerv para ünitesi olmayan ülkeler için iktisada dair görüşü farklı. Stiglitz’e nazaran ikili açık veren iktisatların, faiz indirimi yoluyla, arz istikametli esaslı bir adım atmadan enflasyonu düşürmesi mümkün değil.
“TÜRKİYE ÜZERE ÜLKELERDE PARA PAHA KAYBEDER VE ENFLASYON OLUR”
Stiglitz, Türkiye’deki birtakım gazetecilerin ve akademisyenlerin, kelamlarını çarpıttığını ve faiz-enflasyon münasebeti hakkındaki yorumunun yanlış anlaşıldığına dair Prof. Dr. Özgür Demirtaş’a açıklama yaptı. Demirtaş’ın yayınladığı görüntüde, Türkiye’de uygulanan faiz indirimlerinin enflasyonu körüklediğiyle ilgili yorumunda şunları söyledi:
“Cümlelerim çarpıtıldığı için çok üzgünüm. Bazen oluyor. Sen bazen özel bir durum için tahlil yapıyorsun, bu kelamlarını çarpıtabiliyorlar. Ekonomistler lab testlerini severiz. Ancak labda denek insanlardır, acı çekenler olur. Türkiye’deki bu akıl dışı deneyde acı çeken beşerler için üzgünüm.
Türkiye üzere gerçek faizlerin önemli negatif olduğu yerlere yatırım olmaz. Senin söylediğin üzere, Türkiye üzere siyaseti olan ülkelerde para kıymet kaybeder ve inanılmaz enflasyon ortaya çıkar.”
Özgür Demirtaş: “Hey! Profesör Stiglitz, sizi görmek çok hoş.
Joseph E. Stiglitz: “Masamın üstü çok doluydu bir müddettir. İşler art geriye geldi.”
Özgür Demirtaş: “Bugün konuştuğumuz için tekrar teşekkürler. Meşgul olduğunuzu biliyorum. Çabucak hususa girmek istiyorum. Yakın vakit evvel ABD iktisadı özelinde ve faiz siyaseti ile ilgili bri yorumda bulundunuz. Hepimizin bildiği üzere dünya çapında bir enflasyon sorunu var. ABD’de %8’den fazla enflasyon tahminen de son 20 yılda gördüğümüz en yüksek oran. Ve siz bilhassa ABD için dediniz ki ‘eğer ABD’deki enflasyonun birden fazla arz dertlerinden kaynaklanıyorsa, ve biliyoruz ki dünyada bir arz derdi var. Politik tansiyonlar var örneğin Rusya ve Ukrayna, Çin, konteyner meseleleri da var. Ve biliyoruz ki enflasyon arz meşakkatlerinden kaynaklanıyorsa faiz artışı işe yaramaz. Hatta ziyan bile verebilir. Lakin olağan ki bu yorumlarınız bilhassa ABD iktisadı içindi. Maalesef Türkiye üzere ülkelerin durumu çok daha farklı. Ve yeniden maalesef, sizin ABD özelindeki kelamlarını Türkiye’de çarpıtıldı. Sözleriniz kamuoyuna Nobel ödüllü profesörün Türkiye ekonomisindeki akıl dışı siyasetleri desteklediği formunda yansıtıldı. Ben de yapılan bu çarpıtmayı düzeltmek istedim. Doğal ki biz daha evvel bu görüntü için konuşmuştuk Türkiye iktisadı hakkında biraz konuşmuştuk. Ama bir ölçü bilgi vereyim yeniden. Türkiye’nin ulusal geliri 0,8 trilyon dolar, 1 trilyon dolardan biraz az. 90 milyon insan yaşıyor. Ulusal geliri dünya ulusal gelirinin % 0,6’sı. Türkiye’nin büyük bir cari açık sorunu var. O açığı finanse etmek de büyük bir husus. Türkiye’nin ihracatı güçlü. Lakin Türkiye’nin ihracat yapabilmesi için öncelikle ithalat yapması gerek zira Türkiye güç kaynaklarına ve öteki emtialara sahip değil. Bu nedenle USD/TRY kuru olacakları değerli ölçüde belirliyor. Ve maalesef dolar / Türk lirası son 13 yılda % 1146 arttı. Son 1 yıl içinde dolar Türk lirası karşısında % 123 arttı. Türkiye ile ilgili birçok akademik çalışma da var. Örneğin bunlardan biri Prof. Hakan Kara’ya ilişkin. Makalesinde dolardan enflasyona geçiş oranına bakıyor, Philips eğrisine bakarak. Ve dolar / TL’deki % 1’lik artışın enflasyona *,3 puan olarak yansıdığını gösteriyor. Son periyotta bu alaka daha da güçlendi. Son 10 yılda % 1000’den fazla ve son 1 yılda % 100’den fazla kurda artış yaşandığını gördüğümüzde Türkiye’de enflasyona güçlü bir geçiş oldu. 1 yıl evvel Türkiye’de siyaset faizi % 19 idi. Enflasyon bu orandan da yüksekti. Lakin sonra merkez bankası oranları % 19’dan %12’ye düşürdü. Ve bugün konuşmamızdan evvel faiz oranını bir sefer daha % 10,5’e düşürdü. Ve alışılmış ki enflasyon % 20 idi 1 yıl evvel siyaset faiz oranı % 19 iken. Enflasyon %20’den % 80’lere fırladı. Bunlar resmî sayılar bir de. Resmî olmayan sayılar daha da yüksek. Resmî sayıya bakıldığında gerçek faiz oranı natürel ki eksi tüm dünyada ancak gerçek enflasyon oranı -%72’de. Bu hangi ölçüye bakarsanız bir rekor. Tüm OECD ülkeler ortasında biz gerçek faizlerin negatifliği konusunda Guinness rekoru kırmış olabiliriz. Bu rada merkez bankası faizleri indirirken kimi gazeteciler, toplumsal medya trolleri sözlerinizi aldı, çarpıttı ve akıl dışı para siyasetini desteklediğiniz argümanıyla sundu.Ben de bu yüzden sizinle konuşup mevzuyu netleştirmek istedim.”
Joseph E. Stiglitz: “Tabii ki. Senin de söylediğin üzere farklı ülkeler farklı şartlara sahip. ABD rezerv para sahibi olmanın ayrıcalığına sahip. ABD uzun yıllardır istikrarlı fiyatlara sahipti. Bu da büyük hareket alanı sağlıyor. Ben ABD’deki negatif gerçek faizlerden bile rahatsız oluyordum. -%4-5. Sana söyleyebilirim ki şayet Türkiye’deki üzere -%70’lik oran olsaydı azıcık kalan gri saçlarım da dökülürdü. Türkiye’ninki üzere bir para siyaseti sermaye piyasalarını alt üst eder. Savunduğum temel konu arz ABD’de olanı belirliyor. Bizim enflasyon oranımız gelişmiş ülkeler ortasındaki ortalama düzeyinde. Biz daha geniş mali genişleme yapsaydık, faiz oranlarımız öbür ülkeler düzeyinde olsaydı, enflasyon oranımız ortalama olurdu. Analizimizde şayet enflasyon oranımız öteki ülkelerden daha yüksek olsaydı bu argümanı kullanamazdık. Bir şeylerin olduğunu söylerdik, daha yüksek enflasyona yol açan. Öbür ülkelerden farklı yapılan bir şey olduğunu. Çok talep, Türkiye’deki durum üzere. Para sahibi olmak için alımlı olmayan gerçek faizlerin önemli negatif olduğu yerlere. Söylediğin üzere döviz kuru düşerdi, geçiş tesiriyle büyük bir enflasyon görülürdü. Ben ABD üzere enflasyonun yıllardır düşük seyrettiği bir ülke için konuştuğum için şanslıyım. Son devirde ABD enflasyonunun beklentilerin dışına çıkacağı istikametinde bir tartışma var. Enflasyon beklentileri ABD’de düşeceği istikametinde. Fakat eminim ki Türkiye’de enflasyon beklentileri yüksek seyredeceği istikametinde. Sözlerimin çarpıtıldığı için üzgünüm. Bu sık olur. Özel bir durum için tahlil yapıyorsun ve yazıyorsun. Lakin bunun dışında birçok tahlil oluyor. Özel durumlar için hazırladığın makaleler çarpıtılabiliyor. Dediğim üzere ABD’de düşük enflasyon ve düşük enflasyon beklentileri mevcut. Emin olabiliriz ki enflasyon burada yalnızca %8. Modüllerine bakarsak arabalar üretilemiyor, çip sorunu nedeniyle. Akaryakıt fiyatları artıyor. Bu enflasyonun kaynağını tespit edebiliyoruz. Söyleyebiliriz ki bir eminlik ölçüsünde bu enflasyonun kaynağıdır. Soru şu ki: Enflasyonun kaynağı buysa ne yapılabilir. Faiz oranlarını artırmak daha fazla besin güç ya da çip üretmeyecek. Bu enflasyona yönelik siyaset çerçevemizi etkiliyor.Makroekonomik ayrıntılara bakıldığında Türkiye’nin içinde olduğu yüksek geçişkenlik, faiz oranı ve döviz kuru ortasındaki net bağıntı, daha makûs görünüyor. İktisatta iddia yapar sonra da bu varsayımları test edersiniz. … Ekonomist olarak laboratuvarları severiz. Maalesef beşerler bu çoğunlukla düzgün sonuçlanmayan deneyin öznesi olur. Türkiye’de bu akıl dışı deneyin öznesi olan beşerlerle empati kuruyorum.”
Ekonomistler Lab testlerini severiz, lakin bunda denek olan insanlardır. Acı çekenler olur, Türkiye’eki
Maliyet bazlı enflasyon ve talep bazlı enflasyon ortasında fark bulunuyor. Maliyet bazlı enflasyonda, girdi fiyatlarındaki artış nedeniyle enflasyonda artış yaşanabilir. Talep bazlı enflasyonda ise arz-talep ilgisinin tesiri bulunur. Çıktı açığı olmayan bir iktisatta talep, arzdan fazla olduğunda fiyatlarda artış görülür. Çıktığı açığı olan ülkelerde ise iktisadın üretim kapasitesi, potansiyel çıktısından daha düşük olduğu için fiyatlar genel düzeyinde artış gözlemlenmeyebilir. Talebin fiyatları yükselttiği ve bunun da enflasyonu arttırdığı fikri her iktisatta ve ülkede gerçek değildir.