Bu yazı için başımda iki bahis vardı. Ya ekonomik ve toplumsal olarak Türkiye’nin dünyadaki yeri ya da dünyada yolsuzluktan yargılanan devlet liderleri; onların akıbetleri, hikayeleri üzere seçim sonuçlarına direkt bağlı olmayan bir bahis seçeyim dedim.
İlkini seçtim:
Tarihi bir seçim öncesinde Türkiye, adalet, eğitim, sıhhat, teknoloji, toplumsal göstergeler, iktisat üzere bahislerde neredeydi ve nereye geldi?
Baştan söyleyeyim. Hiç düzgün bir yerde değiliz ve iktidara gelecek olanın çok çalışması ve bu tabloyu düzeltmesi gerekiyor. Nitekim gençlerimiz bu türlü bir mirası hak etmiyor.
Park Geun-Hye, Jacob Zuma, Tony Saca, Alberto Fujimori, Cristina Fernandez de Kirchner, Ömer el Beşir, İmran Khan üzere yolsuzluktan suçlanan, yargılanan, karar giyen eski başkanların neler yaptığını, başına neler geldiğini daha sonra yazarız. Örnekler çok…
ENFLASYONDA KÜME DÜŞMEK ÜZEREYİZ
Enflasyonda dünya 11’incisiyiz. Daha evvel üçüncü falandık. Talimatla endekslerle oynandı, enflasyon düştü. Lübnan (yüzde 264), Venezüella (yüzde 156), Suriye (yüzde 139), Arjantin (yüzde 109), Zimbabwe (yüzde 75,2), Sudan (yüzde 63,3), Surinam (yüzde 59,4), İran (yüzde 53,4), Haiti (yüzde 48,2), Küba (yüzde 44,5) ve Türkiye (yüzde 43.68)… G20 ülkeleri ortasında Arjantin’den sonra ikinciyiz.
Daha gerçek hesaplama yapan ENAG’ın yüzde 105 enflasyonuna nazaran, dünya beşincisiyiz.
Gıda enflasyonunda yüzde 54 ile dünyada sekizinciyiz.
İŞSİZLİK VE İSTİHDAMDA SONLARDAYIZ
İşsizlikte, G20 ülkeleri ortasında Güney Afrika ve İspanya’dan sonra üçüncüyüz. Avrupa ülkeleri ortasında işsizlikte 9’uncuyuz.
OECD’de genç işsizliğinde İspanya’dan sonra geliyoruz.
Gençler ortasında (15-24 yaş) işte, eğitimde ya da stajda olanların oranında da sondayız.
Yaşlıların (55-64 yaş) istihdamında da tekrar OECD sonuncusuyuz.
İstihdam oranında (25-64 yaş ortasında iş sahibi olanların toplam nüfusa oranı) OECD sonuncusuyuz. G20 ülkeleri ortasında ise sondan dördüncüyüz. Hele bayanların oranı uygunca tabanlarda…
Çalışma müddetinde de (haftada 50 saat ve daha fazla çalışanların oranı) tekrar OECD sonuncusuyuz.
BÜYÜK EKONOMİYİZ LAKİN GELİR ADALETSİZLİĞİNDE DE İDDİALIYIZ!
Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) bakımından dünyanın 22’nci büyük ülkesiyiz, buna karşılık kişi başı ulusal geliri en yüksek 61’inci ülkeyiz.
Türkiye iktisadının 2021’den itibaren son 5 yıllık ortalama büyümesi yüzde 4,8. Çok âlâ değil, makûs de değil. Lakin, buna halka yansımayan büyüme diyebiliriz.
Çünkü gelir adaletsizliğinde durum parlak değil. Gelir adaletsizliğini ölçmek için kullanılan Gini katsayısına nazaran, bu bahiste 167 ülke ortasında sondan 46’ncıyız. Türkiye, 38 ülkenin üye olduğu Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’nde (OECD) gelir eşitsizliğinin en yüksek olduğu 3’üncü ülke… Gini katsayımız 0.41 ve Meksika ile Kosta Rika’dan sonra geliyoruz.
Günde 3.20 doların altında gelir ile yaşayanların oranında yüzde 2.2 ile 166 ülke ortasında 53’üncü sırada yer alıyoruz.
OECD ülkeleri ortasında yoksulluk sonunun altında geliri olanlarda ise, Türkiye sondan 11’inci… 0-17 yaş ortasında yoksulluk oranında durum vahim; Kosta Rika’dan sonra ikinci sıradayız.
OECD’de hane halkı gelirinde en üstteki yüzde 20’nin en alttaki yüzde 20’ye oranında 7.8 kat ile Şili, Meksika ve ABD’den sonra dördüncüyüz.
LİRA PUL OLDU, YATIRIM GELMİYOR VE NOTUMUZ YERLERDE SÜRÜNÜYOR
Mayıs başı prestijiyle son bir yılda para ünitesi ABD doları karşısında en çok kıymet yitiren üçüncü ülkeyiz. Arjantin Pesosu yüzde 94 ve Pakistan Rupisi’nin yüzde 52 paha kaybından sonra Lira yüzde 30 bedel yitirdi. Ağır yaptırım altındaki Rusya’nın Rublesi bile yüzde 17 paha kaybetti.
Doğrudan yabancı yatırımlarda (yatırımların GSYİH’ya oranı) 2021 prestijiyle OECD sonuncusuyuz.
Standard & Poor’s’a (S&P) nazaran, ülke kredi notumuz B… Bizim altımızda Nijerya, Pakistan, Ukrayna, Arjantin üzere ülkeler var. Mısır, Jamaika, G.Afrika ve Brezilya’nın notu bizden yüksek.
YOLSUZLUKLA ÇABADA BAŞ AŞAĞI GİDİYORUZ
Gelelim yolsuzluk, hak, hukuk ve toplumsal göstergelere…
Dünya Bankası’nın katkılarıyla hazırlanan Dünya Yönetişim Endeksi’nde 100 üzerinden yapılan puanlamaya nazaran, 2021 prestijiyle Hukukun Üstünlüğü’nde puanımız 36,5. 2011’de 55,9’du.
Yolsuzluğu Denetim Altına Almada puanımız yüzde 40,4, 2011’de 58,8’di. Yasal Düzenlemelerin Kalitesi’nde puanımız 49, 2011’de 63’tü.
Yolsuzluk konusunda sahiden yapacak çok iş var. Zira Memleketler arası Şeffaflık Örgütü’nün (Transparency International) Yolsuzluk Algı Endeksi’nde 180 ülke ortasında 101’inciyiz ve 2013’ten beri 43 basamak geriledik. G20 ülkeleri ortasında sondan dördüncüyüz. Daha 2020 yılında 86’ncıydık. Endekste 100 üzerinden puanımız da 36…
HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜ’NDE 140 ÜLKE ORTASINDA 116’NCIYIZ
Hükümetlerin şeffaflık ve hesap verebilirliği konusunda, World Justice Project’in yolsuzluk, açık hükümet, temel haklar, adalet, maddelerin gücü, nizam ve güvenlik üzere 8 kategoride hazırladığı hukukun üstünlüğü endeksinde 140 ülke ortasında 116’ncıyız. Adalet konusunda 114, temel haklarda 134, açık hükümet konusunda 105’inci sıradayız.
Economist Intelligence Unit’in 2022 Demokrasi Endeksi’nde ise, 167 ülke ortasında 103’üncü sırada yer aldık. Endekste Türkiye demokrasi konusunda “melez rejimler” ortasında yer alırken, Gambiya, Nepal, Bolivya, Uganda demokrasi konusunda bizden daha âlâ ülkeler oldular.
Heritage Foundation’ın 2022 Ekonomik Özgürlükler Endeksi’nde, 2020 bilgilerine nazaran 165 ülke ortasında 112’nciyiz. Bir evvelki sıralamada 111’inciydik.
EN KEYİFLİ ÜLKELER SIRALAMASINDA 137 ÜLKE ORTASINDA 106’NCIYIZ
Basın özgürlüğünde 165’inci sıraya düştük ve çok kötüyüz. Rusya (164) ve Afganistan (152) bizden düzgün. Altımızdaki iki sıra Mısır ve Irak…
Ulusal mecliste bayanların oranı konusunda yüzde 17 ile yeniden alt sıralardayız. Bu mevzuda Pakistan (yüzde 20), Endonezya (yüzde 21), Arjantin (yüzde 45), Güney Afrika (yüzde 47) bizden uygun, Batılı ülkeleri saymıyorum bile…
Dünyanın en keyifli ülkeleri sıralamasında 137 ülke ortasında 106’ncıyız. 2022 yılına ilişkin bu sıralamada Ukrayna 92’nci oldu. Güney Afrika 85, Rusya 70’inci sırada…
YAŞAM KALİTESİNDE ÜZERİMİZDE SİERRA LEONE, BURKİNA FASO VAR
OECD ülkeleri ortasında ömür memnuniyetinde de en son sırada yer alıyoruz. Olumlu hislerden fazla olumsuz hisler içinde olduğunu belirten nüfusun oranında da örgüt içinde sonuncuyuz.
Araştırma şirketi Gallup’a nazaran, en çok öfke hissini yaşadığını belirten ülkeler ortasında Irak’ın akabinde 2’nciyiz. En çok gerilim hissini yaşadığını belirtenler ortasında Peru, Lübnan ve Ekvador’un akabinde 4’üncü sıradayız.
Türkiye, Küresel Citizen Solutions tarafından hazırlanan Ömür Kalitesi Endeksi’nde ise 197 ülke ortasında 138’inci sırada. Bizim üzerimizde Sierra Leone, Tacikistan, Burkina Faso, Kenya, Vietnam, Küba, Bangladeş var.
ÜNİVERSİTELER, AR-GE, YENİLİKÇİLİK… YAPACAK ÇOK İŞ VAR…
Dünyanın en uygun 1000 üniversitesi ortasında Türkiye’den 10 üniversite var. İran’ın 29, Pakistan’ın 14, Mısır’ın 13 üniversitesi var. Batılı ülkeleri saymıyorum.
Araştırma ve geliştirme harcamalarının ulusal gelire oranı yüzde 1,09. Bu oran Çin’de yüzde 2,4, Güney Kore’de yüzde 4,81 ve İsrail’de yüzde 5,44… OECD’de ar-ge harcamalarının ulusal gelire oranında ise, sondan yedinciyiz. Bu bahiste Kolombiya, Meksika, Şili, Romanya üzere ülkelerden yeterliyiz.
Ancak, yenilikçilik endeksinde, yüksek teknoloji ihracatının hissesinde OECD sonuncusuyuz.
İNSANİ GELİŞMİŞLİK ENDEKSİNDE YÜKSELDİK ANCAK EĞİTİM VE SIHHATE DİKKAT
Olumlu bir gelişme Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’nın her yıl hazırladığı İnsani Gelişme Raporu’nda başka deyişle insani gelişmişlik endeksinde yükseliyor olmamız… Son rapor olan HDR 2021-22’de 191 ülke ortasında 48’inci sıradayız. 2019’da 59’uncuyduk, iki yılda 11 basamak yükseldik.
Ancak hala, Arjantin, Macaristan, Slovakya, Katar, Şili, Suudi Arabistan, Polonya üzere ülkelerin altındayız. Yeniden de insani gelişmişlikte Karadağ, Kuveyt, Rusya, Romanya, Kazakistan, Uruguay, Gürcistan, Sırbistan, Bulgaristan üzere ülkeleri geride bıraktık.
Ancak burada da eğitimdeki durumumuz çabucak göze çarpıyor. 2021-22 İnsani Gelişme Raporu’na nazaran, Türkiye’de ortalama okula gitme mühleti 8.6 yıl. Bu çok düşük. Altımızdaki Karadağ’da 12.2, üstümüzdeki Arjantin’de 11.1 yıl. Rusya’da 12.8, Baltık ülkelerinde 13 yılın üzerinde…
Sağlık konusunda da pek güzel değiliz. Sıhhat harcamalarının ulusal gelire oranında yüzde 4,6 ile (2020 verisi) OECD sonuncusuyuz.
GEÇEN HAFTA NE OLDU?
ABD’de Nisan enflasyonu, beklentiler paralelinde yüzde 0,4 artarken; yıllık bazda yüzde 4,9 olarak gerçekleşti. Fakat, idarenin borçlanma tavanı konusunda bir çıkmaza girmesi ve tüketici inanç endeksinin son 6 ayın en düşüğüne inmesi borsaların keyfini kaçırdı. Dow Jones endeksi haftayı yüzde 1 kayıpla kapadı.
Dolar endeksi DXY, 102,41 ile son 4 haftanın en yükseğini gördü.
Petrol fiyatları hafif gevşese de varil başına 70 doların üzerinde… Batı Teksas petrolü hafta içinde 74 dolara kadar çıktı lakin Cuma günü 70 dolardan kapandı.
Borsadaki dalgalanmalar ve FED’in bir defa daha faiz artıracağı spekülasyonları altın fiyatlarını etkiledi. Haftanın birinci yarısında ons başına 2.030 doların üzerinde seyreden altın Cuma kapanışta 2.016 dolara indi.
BU HAFTA NE OLACAK?
Bu hafta, ABD’de dikkatler, birtakım Fed yetkililerinin konuşmalarına ve perakende ticaret bilgilerine çevrilecek. Ayrıyeten, sanayi üretimi, konut başlangıçları, inşaat müsaadeleri ve mevcut konut satışları üzere bilgiler açıklanacak.
Japonya, Tayland, Hollanda, Polonya, İsrail ve Rusya ikinci çeyrek GSYİH büyüme oranlarını açıklayacak. Çin’de sanayi üretimi ve perakende satışlar, Kanada ve Japonya’da enflasyon oranları, İngiltere, Fransa ve Avustralya’da işsizlik oranları da yatırımcılar tarafından yakından takip edilecek.